Οι πεζούλες ξερολιθιάς
Οι αναβαθµίδες, γνωστές στη Σάμο ως «πεζούλες ξερολιθιάς» είναι η λύση που δόθηκε από τους νησιώτες στα προβλήµατα της διάβρωσης του εδάφους και της έλλειψης καλλιεργήσιµης γης.
Από πολύ νωρίς (French και Whitelaw 1999, Price και Nixon 2005) και σύµφωνα µε κάποιους ερευνητές από την «Εποχή του Σιδήρου» ακόµη, (Barker et al. 1995, Grove και Rackham 2002), οι αναβαθµίδες χρησιµοποιήθηκαν για την καλλιέργεια ελιάς, δηµητριακών αλλά και στην αµπελουργία (Grove και Rackham 2002, Kizos και Koulouri 2004). Χαρακτηριστικό παράδειγµα του αγώνα για τη δηµιουργία αγροτικής γης είναι η κατασκευή αναβαθµίδων ακόµα και για µεµονωµένες καλλιέργειες (Petanidou et al. 2001).
Λόγω της ορεινής διαμόρφωσης αλλά και των μεγάλων κλίσεων του εδάφους, στο νησί της Σάμου εξ αρχής της αγροτικής καλλιέργειας, δημιουργήθηκε η ανάγκη κατασκευής πολλών χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων ξερολιθιάς. Η αμπελοκαλλιέργεια στις αναβαθμίδες («πεζούλες ξερολιθιάς») αποτελεί μια ιδιαίτερα δύσκολη και επίπονη παραδοσιακή αμπελουργική πρακτική. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι, για να φυτευτεί ένα αμπέλι στη Σάμο, πρέπει να «στρεμματιστεί», δηλαδή να γίνει εκχέρσωση και να χτιστούν αναβαθμίδες («πεζούλες ξερολιθιάς») για τη συγκράτηση του εδάφους, που είναι συνήθως επικλινές
Η κατασκευή, ανακατασκευή και συντήρησή της γίνεται χειρωνακτικά και απαιτεί εργασία εξειδικευμένου τεχνίτη..
Ως αναβαθμίδες ορίζονται οι σχετικά επίπεδες επιφάνειες που δημιουργούνται σε επικλινείς αγροτικές εκτάσεις με την κατασκευή λιθοδομής (ξηρολιθιάς). Η κατασκευή τους γίνεται με εκσκαφή του εδάφους πάνω από το σημείο που θα κατασκευαστεί η αναβαθμίδα και κατασκευή τριγωνικού τοίχου αντίστροφα από την κλίση της πλαγιάς, ο οποίος καθώς κατασκευάζεται, γεμίζει με το χώμα που έχει σκαφτεί.
Το σκάψιμο αρχίζει από την άκρη του κάτω μέρους του χωραφιού. Τα βασικά εργαλεία, ακόμα και στις περιπτώσεις που σήμερα υπάρχει η δυνατότητα χρήσης μικρού εκσκαφέα, είναι χειρωνακτικά. Ενδεικτικά αναφέρουμε την «τσάπα» (διαφορετική ανάλογα με το είδος του εδάφους), τη «βαριά» για τις πέτρες, ο «τραχάς» και το «τσεκούρι» για τα κλαδιά κλπ. Ο εργάτης σκάβει, διαλέγει και ξεχωρίζει τις πέτρες. Με τις μεγάλες, θεμελιώνει και χτίζει τους τοίχους. Τις μικρές, τις χρησιμοποιεί για γέμισμα ή τις μαζεύει σε σωρούς στην άκρη του χωραφιού («αρμακάδες»).
Κάθε αναβαθμίδα στο σαμιακό αμπελώνα, κάθε «πεζούλα ξερολιθιάς» έχει την προσωπικότητα της, τα ατομικά της χαρακτηριστικά. Ήταν η «κάτω-κάτω», η «φαρδιά», η «κοφτή», το «πεζούλι», το «ίσωμα». Η ιδιαιτερότητα του κάθε χωραφιού τους δίνει ξεχωριστή μορφή, πλάτος.
Ο ρόλος τους είναι πολλαπλός και συνίσταται κυρίως στην αξιοποίηση για καλλιέργεια επικλινών εκτάσεων, στη συγκράτηση του εδάφους και την προστασία του από τη διάβρωση, στη συγκράτηση των νερών της βροχής, την ανάσχεση της επιφανειακής απορροής και τον εμπλουτισμό του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα. Έτσι, διαμορφώνονται ειδικές συνθήκες για πολλά είδη εντόμων και ερπετών και διατηρείται το παραδοσιακό τοπίο.
Η εγκατάλειψη της χρήσης των αναβαθµίδων ως συνέπεια του μεγάλου κόστους συντήρησης – ανακατασκευής θα είχε ως αποτέλεσµα την καταστροφή µεγάλου µέρους των ξηρολιθικών αυτών κατασκευών, αλλά και του παραδοσιακού Σαμιακού Αμπελώνα και κρασιού.
Από πολύ νωρίς (French και Whitelaw 1999, Price και Nixon 2005) και σύµφωνα µε κάποιους ερευνητές από την «Εποχή του Σιδήρου» ακόµη, (Barker et al. 1995, Grove και Rackham 2002), οι αναβαθµίδες χρησιµοποιήθηκαν για την καλλιέργεια ελιάς, δηµητριακών αλλά και στην αµπελουργία (Grove και Rackham 2002, Kizos και Koulouri 2004). Χαρακτηριστικό παράδειγµα του αγώνα για τη δηµιουργία αγροτικής γης είναι η κατασκευή αναβαθµίδων ακόµα και για µεµονωµένες καλλιέργειες (Petanidou et al. 2001).
Λόγω της ορεινής διαμόρφωσης αλλά και των μεγάλων κλίσεων του εδάφους, στο νησί της Σάμου εξ αρχής της αγροτικής καλλιέργειας, δημιουργήθηκε η ανάγκη κατασκευής πολλών χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων ξερολιθιάς. Η αμπελοκαλλιέργεια στις αναβαθμίδες («πεζούλες ξερολιθιάς») αποτελεί μια ιδιαίτερα δύσκολη και επίπονη παραδοσιακή αμπελουργική πρακτική. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι, για να φυτευτεί ένα αμπέλι στη Σάμο, πρέπει να «στρεμματιστεί», δηλαδή να γίνει εκχέρσωση και να χτιστούν αναβαθμίδες («πεζούλες ξερολιθιάς») για τη συγκράτηση του εδάφους, που είναι συνήθως επικλινές
Η κατασκευή, ανακατασκευή και συντήρησή της γίνεται χειρωνακτικά και απαιτεί εργασία εξειδικευμένου τεχνίτη..
Ως αναβαθμίδες ορίζονται οι σχετικά επίπεδες επιφάνειες που δημιουργούνται σε επικλινείς αγροτικές εκτάσεις με την κατασκευή λιθοδομής (ξηρολιθιάς). Η κατασκευή τους γίνεται με εκσκαφή του εδάφους πάνω από το σημείο που θα κατασκευαστεί η αναβαθμίδα και κατασκευή τριγωνικού τοίχου αντίστροφα από την κλίση της πλαγιάς, ο οποίος καθώς κατασκευάζεται, γεμίζει με το χώμα που έχει σκαφτεί.
Το σκάψιμο αρχίζει από την άκρη του κάτω μέρους του χωραφιού. Τα βασικά εργαλεία, ακόμα και στις περιπτώσεις που σήμερα υπάρχει η δυνατότητα χρήσης μικρού εκσκαφέα, είναι χειρωνακτικά. Ενδεικτικά αναφέρουμε την «τσάπα» (διαφορετική ανάλογα με το είδος του εδάφους), τη «βαριά» για τις πέτρες, ο «τραχάς» και το «τσεκούρι» για τα κλαδιά κλπ. Ο εργάτης σκάβει, διαλέγει και ξεχωρίζει τις πέτρες. Με τις μεγάλες, θεμελιώνει και χτίζει τους τοίχους. Τις μικρές, τις χρησιμοποιεί για γέμισμα ή τις μαζεύει σε σωρούς στην άκρη του χωραφιού («αρμακάδες»).
Κάθε αναβαθμίδα στο σαμιακό αμπελώνα, κάθε «πεζούλα ξερολιθιάς» έχει την προσωπικότητα της, τα ατομικά της χαρακτηριστικά. Ήταν η «κάτω-κάτω», η «φαρδιά», η «κοφτή», το «πεζούλι», το «ίσωμα». Η ιδιαιτερότητα του κάθε χωραφιού τους δίνει ξεχωριστή μορφή, πλάτος.
Ο ρόλος τους είναι πολλαπλός και συνίσταται κυρίως στην αξιοποίηση για καλλιέργεια επικλινών εκτάσεων, στη συγκράτηση του εδάφους και την προστασία του από τη διάβρωση, στη συγκράτηση των νερών της βροχής, την ανάσχεση της επιφανειακής απορροής και τον εμπλουτισμό του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα. Έτσι, διαμορφώνονται ειδικές συνθήκες για πολλά είδη εντόμων και ερπετών και διατηρείται το παραδοσιακό τοπίο.
Η εγκατάλειψη της χρήσης των αναβαθµίδων ως συνέπεια του μεγάλου κόστους συντήρησης – ανακατασκευής θα είχε ως αποτέλεσµα την καταστροφή µεγάλου µέρους των ξηρολιθικών αυτών κατασκευών, αλλά και του παραδοσιακού Σαμιακού Αμπελώνα και κρασιού.
Gallery
