Βάσεις τοῦ Καταστατικοῦ τῆς συστηθησομένης Οἰνοποιητικῆς Ἐταιρίας ἐν Σάμῳ.
Σκοπὸς τῆς συστάσεως τῆς Ἑταιρίας
Ἡ οἰνοποιητικὴ Ἑταιρία συνιστᾶται ἐπὶ σκοπῷ κέρδους καὶ βελτιώσεως τῶν ἐγχωρίων οἴνων παντὸς εἴδους καὶ κυρίως τοῦ Ἀνθοσμίου ἤ Μουσχάτου οἴνου.
Διοργανισμὸς καὶ διάρκεια αὐτῆς.
Ἡ οἰνοποιητικὴ Ἑταιρία τῆς Ἡγεμονίας Σάμου εἶνε ἰδιωτικὴ κατὰ τύπον Ἀνωνύμου Ἑταιρίας, ἔχουσα τὴν ἕδραν της εἰς τὴν πρωτεύουσαν τῆς Ἡγεμονίας καὶ ὑποκαταστήματα εἰς ἄλλα μέρη τῆς νήσου, ὅταν καὶ ὅπου ἡ ἀνάγκη καὶ τὰ συμφέροντά της τὸ ἀπαιτήσωσιν.
Ἡ διάρκεια τῆς Ἑταιρίας προσδιορίζεται εἰς δέκα ἔτη, λογιζόμενα απὸ 1 Μαρτίου 1865.
Ἡ Ἑταιρία θέλει λάβει προνόμιον ἀποκλειστικὸν δι’ ὅλην τὴν διάρκειαν τῶν δέκα ἐτῶν, ἵνα οὐδεμία ἄλλη οἰνοποιητικὴ Ἑταιρία ἤ κατάστημα ὁμοίου εἴδους ὡς τὸ τῆς Ἑταιρίας συστηθῇ ἐν τῷ διαστήματι τοῦτο ἐν Σάμῳ.
Κεφάλαια καὶ μετοχαὶ τῆς Ἑταιρίας.
Τὰ κεφάλαια τῆς Ἑταιρίας προσδιορίζονται εἰς λίρας Ὀθωμανικὰς 2.000, διαιρούμενα εἰς 400 μετοχὰς ἀνὰ 5 λίρας Ὀθωμανικὰς ἑκάστη∙ ἐὰν πρὶν συνέλθῃ ἡ πρώτη Γεν. Συνέλευσις ἐγγραφῶσι πλείονες τῶν τετρακοσίων μετοχῶν εἶνε δεκταί.
Ἡ γενικὴ Συνέλευσις τῶν μετόχων δύναται νὰ ψηφίσῃ τὴν αὔξησιν τῶν κεφαλαίων τῆς ἑταιρίας δι’ ἐκδόσεως νέων μετοχῶν, τῶν ὁποίων ἡ ἀξία δὲν θέλει εἶσθαι κατωτέρα τῆς προσδιορισθείσης ὡς ἀνωτέρω∙ τὰς νέας ταύτας μετοχὰς ἔχουσι τὸ δικαίωμα νὰ λάβωσι κατὰ προτίμησιν οἱ κατὰ τὸ πρῶτον ἔτος ἐγγραφέντες μέτοχοι.
Οἱ μέτοχοι τῆς Ἑταιρίας ἀπολαύουσι τὰ αὐτὰ δικαιώματα.
Αἱ μετοχαὶ εἶνε ὀνομαστικαὶ ἤ ἀνώνυμοι, ἐγγραφόμεναι εἰς ἐπίτηδες βιβλίον καὶ ἐκδιδόμεναι ἐπὶ διπλοτύπου.
Οὐδεὶς τῶν μετόχων δύναται νὰ ζητήσῃ, ἵνα ἀναλάβῃ τὰς ἅπαξ κατατεθείσας μετοχὰς αὐτοῦ ἐν τῷ διαστήματι τῆς δεκαετίας, δύναται δὲ ὁπόταν θελήσῃ νὰ τὰς μεταβιβάσῃ εἰς ἄλλον.
Ἡ μεταβίβασις τῶν ὀνομαστικῶν μετοχῶν ἐνεργεῖται κατὰ συνέπειαν δηλώσεως τοῦ ἰδιοκτήτου ἤ τοῦ πληρεξουσίου αὐτοῦ, ὑπογραφομένου εἰς τὸ βιβλίον τῆς μεταβιβάσεως. Μετὰ τὴν ἐγγραφὴν τῆς μεταβιβάσεως οἱ πρώτεροι τίτλοι ἐξαφανίζονται καὶ νέοι ἐκδίδονται ἐπ’ ὀνόματι τοῦ νέου ἰδιοκτήτου.
Αἱ ἀνώνυμοι μετοχαὶ μεταβιβάζονται διὰ μόνης τῆς παραδόσεως τοῦ ἐγγράφου.
Ἐργασίαι τῆς Ἑταιρίας
Αἱ ἐργασίαι τῆς Ἑταιρίας συνίστανται,
Α΄. Εἰς τὸ κατασκευάζειν οἴνους ἐγχωρίους παντὸς εἴδους, κυρίως δὲ ἀνθοσμίου (μουσχάτου).
Β΄. Εἰς τὸ κατασκευάζειν ἐκ τῶν ἐγχωρίων οἴνων οἴνους τεχνικοὺς, ἀπομιμουμένους τοὺς ἐκλεκτωτέρους οἴνους ἄλλων μερῶν καὶ προ πάντων τῆς Εὐρώπης.
Γ΄. Εἰς τὸ πωλεῖν ἐπιτοπίως καὶ ἀποστέλλειν εἰς τὸ ἐξωτερικὸν τοὺς κατασκευαζομένους οἴνους δι’ ἴδιόν της λογαριασμόν, ἐπὶ ἰδίᾳ ὠφελείᾳ.
Οὐδέποτε θέλει ἀγοράζει σταφυλὰς ξένων τόπων πρὸς κατασκευὴν οἴνων ἤ οἴνους ξένων τόπων πρὸς βελτίωσιν αὐτῶν.
Ὁ οἰνοποιὸς αὐτῆς θέλει διδάξει εἰς τοὺς κατοίκους τῆς Ἡγεμονίας τὴν τέχνην τῆς οἰνοποιΐας καὶ τὴν καλλιέργειαν τῶν ἀμπέλων, δίδων προθύμως ὁδηγίας εἰς ἕνα ἕκαστον τῶν προσερχομένων ἐπὶ τούτῳ περὶ παντὸς τρόπου, ἀναγομένου εἰς τὰ ἀντικείμενα ταῦτα.
Μέρισμα καὶ ἀποθεματικὸν κεφάλαιον
Τὰ κατάστιχα καὶ οἱ λογαριασμοὶ τῆς Ἑταιρίας θέλουν κλείεσθαι καὶ ἰσολογίζεσθαι εἰς τὸ τέλος ἑκάστου ἔτους καὶ συγχρόνως γίνεσθαι τὸ μέρισμα ἀπὸ τὰ ἀποκτηθέντα κέρδη ἐκ τῆς ἐπιχειρήσεως τοῦ ἔτους ἐκείνου∙ τὸ μέρισμα θέλει πληρώνεσθαι εἰς τὴν ἕδραν τῆς Ἑταιρίας εἰς τοὺς μετόχους ἤ τοὺς πληρεξουσίους των.
Διοίκησις τῆς Ἑταιρίας
Ἡ ὁμὰς τῶν μετόχων ἀντιπροσωπεύεται ἀπὸ τὴν Γεν. Συνέλευσιν, διοικεῖται δὲ ἡ Ἑταιρία ‘Υπὸ Συμβουλίου, συγκειμένου ὑπὸ Διευθυντοῦ καὶ Συμβούλων, ἐκλεγομένων παρὰ τῆς Γενικῆς Συνελεύσεως τῶν μετόχων.
Τὰ καθέκαστα περὶ συγκροτήσεως τῆς Συνελεύσεως, περὶ τῆς διοικήσεως τῆς Ἑταιρίας, τῶν καθηκόντων τοῦ Συμβουλίου, τοῦ Διευθυντοῦ, Ταμίου, ὁρκοδοσίας αὐτῶν, περὶ ὑποκαταστημάτων καὶ λοιπῶν θέλουν ἀποφασισθῆ ἀπὸ τὴν πρώτην Γενικὴν Συνέλευσιν, εἰς ἥν λαμβάνουν μέρος ὅλοι οἱ μέτοχοι καὶ ἥτις θέλει συνέλθει ἀμέσως εἰς τὴν πρωτεύουσαν τῆς Ἡγεμονίας κατὰ πρόσκλησιν τῆς Διοικήσεως, ἅμα ἐγγραφῶσι τόσαι μετοχαί, ὅσαι ἀναπληροῦσι τὰ δύο τρίτα τῶν ὡς ἀνωτέρω ὡρισμένων κεφαλαίων τῆς Ἑταιρίας. Ἡ πρώτη Συνέλευσις θεωρεῖται πλήρης, ὅταν συνέλθωσι τὰ τρία τέταρτα τῶν μετόχων.
Ἡ Ἑταιρία ἄρχεται τῶν ἐργασιῶν της ἅμα κυρωθῇ τὸ καταστατικὸν αὐτῆς ὑπὸ τῆς Ἡγεμονικῆς Διοικήσεως.
Ἡ κατάθεσις τῆς ἀξίας τῶν ἐγγραφησομένων μετοχῶν θέλει γίνει ὅποτε καὶ καθόσον τὸ Συμβούλιον ἀποφασίσῃ. Ἕκαστος δὲ τῶν μετόχων ὀφείλει ἐντὸς δέκα ἡμερῶν, ἀφ’ ἧς λάβει τὴν περὶ τούτου πρόσκλησιν τοῦ Διευθυντοῦ τῆς Ἑταιρίας νὰ καταθέσῃ εἰς τὸ γραφεῖον τῆς Διευθύνσεως τὴν ἀξίαν τῶν μετοχῶν του.
Αἱ μετοχαὶ τῶν καθυστερούντων πωλοῦνται πρὸς ὄφελος ἤ ζημίαν αὐτῶν.

Το κρασί της Σάμου αναφέρεται συχνά στην ελληνική λογοτεχνία καθώς και σε βιβλία νεοευρωπαίων λογοτεχνών, όπως η πολυδιαβασμένη Μαργκερίτ Γιουρσενάρ:

«Το κρασί, μας μυεί στα ηφαιστιακά μυστήρια του εδάφους, στα κρυμμένα ορυκτά πλούτη: Μια μεσημεριανή κούπα από Σαμιώτικο κρασί κάτω από τον ήλιο, ή ένα χειμωνιάτικο βράδυ που βρίσκεται κάποιος σε μια κατάσταση κούρασης, επιτρέπει άμεσα να νιώσεις στο διάφραγμα, τη ζεστή ροή του, την ξινή και καυτή εξάπλωση κατά μήκος των αρτηριών μας… είναι μια ιερή σχεδόν αίσθηση, ενίοτε πολύ δυνατή για το ανθρώπινο κεφάλι…» («Les Memoires d’Hadrien», μυθιστόρημα)

Ακόμη ο Γιώργος Βέης, βραβευμένος συγγραφέας και πρέσβης της Ελλάδας στην UNESCO, γράφει στο βιβλίο του «Παντού», το παρακάτω απόσπασμα με τίτλο «Πύργος Σάμου»:

“Κουφόβραση δωρεά, οι πευκοβελόνες ρίγη νιώθεται αμέσως, αρκεί η πρώτη ανταύγεια του μεσημεριού να πέσει πάνω σε κάθετη πέτρα ρεματιάς, τότε, μ’ ένα φύσημα κρυφού καιρού αρχίζουν να σέρνονται όλο και πιο κοντά μας όλες μαζί, το ξέρεις από την αρχή βέβαια, για μας έρχονται, ψυχές θα ’ναι ή μήπως από την κάτω χώρα λέξεις με νόημα άλλης αλήθειας να μας σώσει μέσα στο φως αυτής της αξόδευτης ώρας χωρίς λυγμούς ή μαγγανείες, επιτέλους δικές μας στιγμές σαμιώτικες, ποτισμένες κρασί της σοφίας, ραντίζει τη γη μέχρι να σταματήσει ο κόσμος σ’ ένα φιλί αναγέννησης, τόλμης για τα χαμένα αγαθά των σωμάτων, τα κλεμμένα…”

Τέλος, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης, που είχε εξαιρετική εποπτεία της λογοτεχνίας της εποχής του, κατά καιρούς διάλεγε σύντομα πεζά από την παγκόσμια λογοτεχνία, τα μετάφραζε και τα δημοσίευε σε εφημερίδες. Από τους «Μίμους» του Σβομπ μετέφρασε ένα απόσπασμα με τίτλο «Λήκυθος», ή «Της Σάμου το κρασί», που αναφερόταν σε μια ιστορία για τον Τύραννο Πολυκράτη και το Σαμιώτικο κρασί.

Η μακρά οινοποιητική παράδοση του νησιού της Σάμου πηγαίνει πίσω χιλιάδες χρόνια, με τη μυθολογική καταγραφή της διαμάχης των Αμαζόνων με το Διόνυσο, το θεό της ευφορίας, του αμπελιού και του κρασιού.

Ο Διόνυσος και οι Αμαζόνες

Οι περήφανες Αμαζόνες έκαναν το λάθος να αρνηθούν τη λατρεία του και για να αποφύγουν την οργή του, κατέφυγαν στην πυκνόφυτη Σάμο. Ο Διόνυσος ζήτησε τη βοήθεια των Σαμίων για να τις κατατροπώσει. Ο γιος του Δία και της Σεμέλης Διόνυσος, με τη βοήθεια των κατοίκων του νησιού, κατάφερε να κατατροπώσει τις περήφανες πολεμίστριες και σε ένδειξη ανταπόδοσης, χάρισε στους Σαμιώτες το κλήμα που παράγει το «Άσπρο Μοσχάτο», το ολόγευστο, χρυσαφένιο σταφύλι με τις μικρές ρώγες. Τους έμαθε πώς να το καλλιεργούν σε αναβαθμίδες καθώς και την τέχνη της οινοποίησης.

Ο Αγκαίος και η κατάρα για το κρασί

Ο βασιλιάς της Σάμου και ήρωας της Αργοναυτικής εκστρατείας Αγκαίος, θεωρείται ο πρώτος αμπελοκαλλιεργητής του νησιού. Όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης, όταν ο Αγκαίος επέστρεψε από την Αργοναυτική εκστρατεία στο νησί της Σάμου, ξεκίνησε την αμπελοκαλλιέργεια.

Όπως αναφέρει ο Ιάμβλιχος, υποχρέωνε τους δούλους του να δουλεύουν πολύ σκληρά. Κάποιος ηλικιωμένος δούλος, αγανακτισμένος από την κάματο, τον καταράστηκε να μην προφτάσει να πιει κρασί από την πρώτη σοδειά του. Όταν έγινε ο τρύγος και ετοιμάστηκε το πρώτο κρασί από τα αμπέλια του Αγκαίου, εκείνος θυμήθηκε να ειρωνευτεί το δούλο για την προφητεία του. Γέμισε μια κούπα με το πρώτο σαμιώτικο κρασί και έστειλε άλλους δούλους να τον φέρουν μπροστά του.

• «Βλέπεις», του είπε, «η κατάρα σου δεν έπιασε. Να το κρασί, που θα ευφράνει το λαρύγγι μου…».

• Κι ο δούλος, απάντησε με τη φράση που έμεινε παροιμιώδης: «Πολλά πέλει μεταξύ κύλικος και χείλεος άκρου» (δηλαδή, «υπάρχει μεγάλη απόσταση από το χείλος της κούπας μέχρι την άκρη των χειλιών σου»).

Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στις πηγές, ο Αγκαίος δεν κατάφερε τελικά να πιει από το κρασί που παρήγαγε στο αμπέλι του γιατί, ειδοποιήθηκε τη στιγμή εκείνη από άλλους δούλους ότι ένα αγριογούρουνο κατέστρεφε τον αμπελώνα του. Πέταξε την κούπα με το κρασί κι έσπευσε στο αμπέλι, όπου και σκοτώθηκε από τον κάπρο, επαληθεύοντας την προφητεία.

«Το κρασί είναι εμφιαλωμένη ποίηση» έγραφε ο Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον. Και αυτού του είδους η «ποίηση» από την ακριτική Σάμο, έχει το δικό της όνομα: Σαμιακοί οίνοι από την ποικιλία του «Άσπρου Μοσχάτου Σάμου», με ξεχωριστά αρώματα, πολυποίκιλες γεύσεις, φρουτένιες πινελιές και μια καλοκρυμμένη αλλά έντονα απολαυστική επίγευση.

Όπως αναφέρει στα «Παιχνίδια τ’ ουρανού και του νερού» ο ποιητής της Ρωμιοσύνης Γιάννης Ρίτσος, ο οποίος πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του -υπό περιορισμόν- στη Σάμο:

«…ρώγα τη ρώγα σφίγγει το σταφύλι,
φιλί φιλί ανεβαίνει ο έρωτας.
Δυο τσαμπιά κάθονται στη φούχτα μου,
δυο πέρδικες, τριανταφυλλένια μου.
Κι ύστερα, με τον Τρυγητή, λαγούτα και ντουφέκια –
Πίνει ο πατέρας το κρασί, και το μωρό το γάλα…»

Αναφορές για το σαμιώτικο κρασί συναντάμε στο ποιητικό έργο του Λόρδου Βύρωνα: «…γεμίστε ξέχειλη την κούπα σαμιώτικο κρασί», του Σικελιανού, του Ελύτη, του Βάρναλη, του Καβάφη και του Καρυωτάκη:

«…Θα πάω προς την ταβέρνα, το σαμιώτικο
που επίναμε για να ξαναζητήσω.
Θα λείπεις, το κρασί τους θα’ναι αλλιώτικο,
όμως εγώ θα πιω και θα μεθύσω…»

(Κ. Καρυωτάκης, « Σε παλιό συμφοιτητή»)

Ο Κ. Π. Καβάφης στο ποίημά του «Έμπορος Αλεξανδρεύς», γραμμένο το 1893 αναφέρει: «Μετά τον πλούν, διψά Σάμιον η ψυχή». Η έννοια του καβαφικού «Σάμιος» είναι ευγενής οίνος από ευγενή ποικιλία αμπέλου, όπως γράφει στα κείμενά της η Δρ. Σταυρούλα Κουράκου, υπογραμμίζοντας πως «ο Καβάφης παίζει σε αυτό το ποίημα με το χρόνο. Οίνο Σάμου έπινε ο ίδιος στην Αλεξάνδρεια και επρόκειτο για μοσχάτο υψηλόβαθμο κρασί, υψηλής ποιότητας…»

Παροιμίες που χρησιμοποιούνται ως σήμερα, έχουν καταγραφεί στα «Λαογραφικά της Σάμου» του Νικ. Δημητρίου. Αυτές, είναι ενδεικτικές της ιδιαίτερης γλωσσικής παράδοσης της Σάμου η οποία σχετίζεται άρρηκτα με τον αμπελώνα και το σαμιακό μοσχάτο οίνο, όπως έχει περάσει στην καθημερινή έκφραση:

• «Τ’αμπέλια θελ’νι αμπελουργούς κι τα καράβια ναύτες» (Δηλαδή, η κάθε δουλειά θέλει τον ειδικό)
• «Τα πρώτα σταφύλια τα τρων’ οι καλουέρ’» (Δηλ: Το καλύτερο είδος το απολαμβάνουν εκείνοι που δεν κοπίασαν για να το παράξουν)
• «Άμα ακούσ’ς τζίτζιρα, ουρμάσανι οι ράις» (Δηλ: Μόλις έρθει το καλοκαίρι, ωριμάζουν οι ρόγες των σταφυλιών)
• «Φλιβάρ’ μήνα κλάδιβι, φιγκάρι μην αρώτα» (Δηλ: Ο Φεβρουάριος είναι η καταλληλότερη εποχή για το κλάδεμα του αμπελιού, ανεξαρτήτως των φάσεων του φεγγαριού)
• «Τσ’ Αια-Μαρίνας ράγα κι τ’ Αι-Λιά σταφύλ’» (Δηλ: Οι εργασίες να γίνονται τις κατάλληλες χρονικές περιόδους»
• «Οπ’ φτέρα κι βάτου, ανισκουμπώσ’ κι βάν’του» (Δηλ: Όπου φυτρώνει φτέρη και βάτος, ευδοκιμεί το αμπέλι)

Υπάρχουν ζωντανές στη Σάμο, γλωσσικές εκφράσεις και λέξεις, οι οποίες σχετίζονται με την αμπελοκαλλιέργεια και το σαμιώτικο Μοσχάτο κρασί.

Ιδιαίτερες λέξεις περιγράφουν το είδος του εδάφους (ασπρουπλιές, μπαλκάμια), τις καλλιεργητικές εργασίες (αργολόγημα), τις ασθένειες του φυτού (σιναπίδι), τους εξειδικευμένους εργάτες για κάθε ειδική εργασία (βουτζάδες= βαρελάδες), τα στάδια ανάπτυξης του φυτού και του καρπού (μάτουρα, ξεκούντν’α), τα εργαλεία (αμπουλιαστήρ’, κατσουν’, οβανάς, θ’κελ’).

Ακόμη, σκεύη όπως η «αγκλιά» και το «αγκλάκ’»(ένα είδος κολοκύθας που όταν ξεραθεί τη χρησιμοποιούσαν ως ποτήρι) και μονάδες μέτρησης:

Η πολύ χρησιμοποιημένη στην καθομιλουμένη λέξη «γουμάρ’» (ένα φόρτωμα κρασιού περίπου 100 λίτρα, αλλά και μεταφορικά «ο ανόητος»), «κουλλτσίδα, η» έλικα των βλαστών των κλημάτων και μεταφορικά αυτός που επιβάλλει την παρουσία του σε μια παρέα, το «γράδου» (το γλευκόμετρο με το οποίο μετράμε βαθμούς γλυκύτητας αλλά και μεταφορικά εκείνος που έχει ορθή κρίση), οι «σελέδις»- τα μεγάλα κοφίνια με συγκεκριμένη χωρητικότητα σταφυλιών.

Η μεταφορική έννοια λέξεων που αποτελούν στοιχεία της ντοπιολαλιάς και του λεξιλογίου των αμπελοκαλλιεργητών, έχουν περάσει ως και στη σημερινή σαμιακή διάλεκτο μέσα από τις εκφράσεις της καθημερινότητας:

• «Ξεκούντ’να» τα όψιμα σταφύλια. Μεταφορικά, εκείνος που έχει ελλιπή ανάπτυξη ή νόηση.
• «Ξεκαζανίζου» βγάζω τα τσίπουρα από το καζάνι. Μεταφορικά, σχολιάζω αρνητικά, κουτσομπολεύω.
• «Ντούζ’κο» το πυκνό αμπέλι. Μεταφορικά, ο δυνατός άνθρωπος.
• «Κουφ’νάκι» το καλάθι μεταφοράς σταφυλιών. Μεταφορικά, εκείνος που δεν διαθέτει σταθερότητα.
• «Αργαζμένο» το χωράφι που είναι έτοιμο να φυτευτεί με αμπέλια. Μεταφορικά, κάτι ολοκληρωμένο.
• «Μαξούλ’» το σύνολο της παραγωγής. Μεταφορικά, το συσσωρευμένο χρήμα.
• «Θα σ’ φάει του σ’ναπίδ’» που σημαίνει θα αρρωστήσει ο αμπελώνας. Μεταφορικά, ο επηρεασμός της υγείας από τις άσχημες σκέψεις και το άγχος.
• «Κουκουσιλιάρ’ς» το χαλάζι που καταστρέφει τα σταφύλια. Μεταφορικά, ο κουτσομπόλης.