Το λαογραφικό μουσείο Παγώνδα βρίσκεται στην όμορφη πλατεία του χωριού Παγώνδας, στο νότιο τμήμα του νησιού της Σάμου, στους ανατολικούς πρόποδες του λόφου Μπουρνιά. Ο παγώνδας είναι ένα από τα μεγαλύτερα αγροτικά χωριά στο νησί λόγω του εύφορου εδάφους της περιοχής, που πριν εκατομμύρια χρόνια ήταν λίμνη. Το γραφικό χωριό με τα δροσερά πλατάνια και τις μουριές προσφέρεται για όμορφες περιπλανήσεις στη φύση αλλά και για εκδρομές με θέμα την τοπική παράδοση και ιστορία.

Σύντομη ιστορία

Το λαογραφικό μουσείο ανήκει στο σύλλογο του χωριού «Κυρίων και Δεσποινίδων Παγώνδα Σάμου, Ομόνοια» που ιδρύθηκε το 1976. Το 1984, αφού είχε γίνει περισυλλογή αρκετών εκθεμάτων, ο σύλλογος αποφάσισε να ξεκινήσει την λειτουργία του μουσείου. Μετά από μεγάλη προσπάθεια, ο σύλλογος κατάφερε να πείσει το δήμο να παραχωρήσει το κτίριο που στεγαζόταν το παλιό σχολείο του χωριού και το 1993 το μουσείο μπήκε σε πρόγραμμα για ανακαίνιση. Το μουσείο εν τέλει κατάφερε να στηθεί και από τις 23 Μαρτίου 2008 να ξεκινήσει πάλι να υποδέχεται το κοινό. Στην πορεία κατασκευάστηκε και ο πάνω όροφος του μουσείου που αρχικά δεν υπήρχε. Στο μουσείο έχουν λάβει χώρα πολλές εκδηλώσεις, μάλιστα, ο σύλλογος ήταν και ο πρώτος που έκανε την γιορτή του πατέρα, πριν να γίνει παγκόσμια ημέρα. Επιπλέον, έχουν υπάρξει συνεργασίες με άλλους συλλόγους και εκθέσεις σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Βέροια και έχουν μεταφέρει εκεί κάποια από τα εκθέματα του μουσείου.

Λαογραφικό Μουσείο Παγώνδα

Κύρια εκθέματα

Τα εκθέματα του μουσείου είναι οργανωμένα κυρίως σε δύο μεγάλες αίθουσες και τα περισσότερα προέρχονται από τους κατοίκους του χωριού του Παγώνδα, χρονολογούμενα περίπου από τις αρχές του 20ου αιώνα. Η μία από τις αίθουσες είναι αφιερωμένη στις γωνιές του παραδοσιακού σαμιακού νοικοκυριού και των χώρων του, με όλα τα αντικείμενα, έπιπλα και υφάσματα που αυτά ήταν διαμορφωμένα και διακοσμημένα, ενώ η άλλη αίθουσα περιλαμβάνει αντικείμενα και εργαλεία που συνήθως έβρισκε κανείς στο «κατώι», το λεγόμενο κάτω μέρος του σπιτιού που χρησιμοποιούνταν συχνά ως αποθήκη. Εκεί ο επισκέπτης μπορεί να βρει διάφορα αγροτικά και γεωργικά εργαλεία, αποθηκευτικά μέσα υγρών όπως λάδι, κρασί κ.α. αλλά και την αίθουσα του γνωστού αργαλειού. Το λαογραφικό μουσείο Παγώνδα είναι μια μικρή χρονομηχανή που μεταφέρει τον επισκέπτη πολλές δεκαετίες πίσω, στην καθημερινότητα του μικρού σαμιακού χωριού, των ασχολιών των κατοίκων του και ενός τρόπου ζωής που δίχως την πολύτιμη συμβολή της λαογραφίας θα είχαν περάσει μια για πάντα στη λήθη.

Πληροφορίες για Επισκέπτες

Το λαογραφικό μουσείο είναι προσβάσιμο από την όμορφη πλατεία του Παγώνδα κι απέχει περίπου 12 χιλιόμετρα από το Πυθαγόρειο, 26 χιλιόμετρα από την πόλη της Σάμου και 35 χιλιόμετρα από το Καρλόβασι. Το μουσείο λειτουργεί συνήθως τη θερινή περίοδο, από τον Ιούνιο μέχρι και τον Σεπτέμβρη.

Το λαογραφικό μουσείο Μεσογείου βρίσκεται στο παραδοσιακό χωριό Μεσόγειο, στο κέντρο της Σάμου, σε υψόμετρο 570 μέτρων. Το χωριό ανήκει στο Δήμο Ανατολικής Σάμου, στην Τοπική Κοινότητα Μεσογείου και είναι το τρίτο ψηλότερο χωριό στο νησί, στους πρόποδες του βουνού Άμπελος (ή Καρβούνης). Σε αυτή την ορεινή κοινότητα ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με τη ζωντανή ιστορία του τόπου και να αναβιώσει την καθημερινή ζωή των κατοίκων αρκετές δεκαετίες πίσω στο παρελθόν.

Σύντομη ιστορία

Το λαογραφικό μουσείο Μεσογείου ανήκει στον Πολιτιστικό & Εξωραϊστικό Σύλλογο Μεσογείου «Η Ζωοδόχος Πηγή» και η δημιουργία του ήταν πρωτοβουλία ανθρώπων του χωριού, οι οποίοι συγκέντρωσαν με μεγάλη προσπάθεια τα εκθέματα και από το 1972, που κατασκευάστηκε ο πρώτος όροφος του κτιρίου που στεγάζεται το μουσείο, είναι διαθέσιμα στο κοινό για επίσκεψη. Παρατηρώντας την προσπάθεια των πρωτοπόρων του μουσείου, οι κάτοικοι του χωριού άρχισαν κι εκείνοι με τη σειρά τους να προβαίνουν σε δωρεές οικογενειακών αντικειμένων στο μουσείο, κι έτσι δημιουργήθηκαν οι συλλογές που εκτίθενται. Όσον αφορά τα μελλοντικά σχέδια του συλλόγου για το μουσείο, μέσα σε αυτά είναι η επισκευή και ανακαίνιση του κτιρίου (μετά τον σεισμό του 2020), καθώς και η συντήρηση του.

Λαογραφικό Μουσείο Μεσογείου (πρώην Συνεταιρισμός)

Κύρια εκθέματα

Στο μεγαλύτερο μέρος τους, τα εκθέματα του μουσείου προέρχονται από το χωριό Μεσόγειο με τα περισσότερα να ανήκουν χρονικά από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και τη δεκαετία του 1960. Η πολύτιμη συλλογή του μουσείου Μεσογείου περιλαμβάνει πληθώρα παλιών φωτογραφιών από τη ζωή στο νησί, παραδοσιακά έπιπλα του νοικοκυριού, σκεύη, σπάνια έγγραφα και εργαλεία της εποχής, όπως ο αργαλειός, το αλέτρι, το πατητήρι του σταφυλιου και πολλά άλλα. Μέσα σε αυτό το χώρο με τις ιδιαίτερες συλλογές εκθεμάτων αλλά και υποβοηθούμενος από το καταπράσινο τοπίο του χωριού, ο επισκέπτης γνωρίζει κι έρχεται σε επαφή με το παρελθόν του τόπου και με τις πολιτιστικές του ρίζες. Κύριος στόχος του μουσείου και του συλλόγου είναι να ωθήσει τον κόσμο να γνωρίσει βαθύτερα τον τρόπο ζωής στο νησί, και συγκεκριμένα στο Μεσόγειο, μέσα από ένα ταξίδι στο χρόνο με τεκμήρια τα εκθέματα που με τόσο κόπο και μεράκι συλλέχθηκαν και συντηρούνται στο μουσείο.

Πληροφορίες για Επισκέπτες

Το λαογραφικό μουσείο βρίσκεται στην είσοδο του χωριού Μεσόγειο, το οποίο απέχει 19 χιλιόμετρα από την πόλη του Πυθαγορείου, 32 χιλιόμετρα από την πόλη της Σάμου και 22 χιλιόμετρα από το Καρλόβασι. Από την αρχή της λειτουργίας του μέχρι και πριν μερικά χρόνια, το μουσείο ήταν ανοιχτό τακτικά δύο φορές την εβδομάδα και λειτουργούσε με μη υποχρεωτικό κόμιστρο. Πλέον, το μουσείο λειτουργεί κυρίως την θερινή περίοδο, παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν και περιπτώσεις που το μουσείο είναι ανοιχτό και κατά τη χειμερινή περίοδο, για κάποια συνεννοημένη ξενάγηση στα διαθέσιμα τηλέφωνα ή εκπαιδευτική επίσκεψη σχολείου.

Η σαμιακή αγγειοπλαστική και η κούπα του Πυθαγόρα

 Σύμφωνα με την προφορική παράδοση της Σάμου, η αγγειοπλαστική τέχνη αναπτύχθηκε πρώτα στους Μαυρατζαίους αλλά ευδοκίμησε στους Κουμαραδαίους. Η Σάμος, όπως και όλα τα νησιά του Αιγαίου, δέχθηκε την επίδραση των αγγειοπλαστικών εργαστηρίων της Μικράς Ασίας, κυρίως του Τσανάκ Καλέ και της Κιουτάχειας.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 άρχισε η παραγωγή ειδών αγγειοπλαστικής, όχι με χρηστικούς, αλλά με διακοσμητικούς σκοπούς. Στο πλαίσιο αυτό ιδρύθηκαν αγγειοπλαστικά εργαστήρια στους Κουμαραδαίους, με κυριότερα εκείνα του Τιμολέοντα Χατζηλαγού και του Θ. Κληρονόμου. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που παρουσιάζει το εργαστήριο της οικογένειας Κληρονόμου, έγκειται στο γεγονός ότι η παραγωγή του προσανατολίστηκε προς την φολκλοριστική αναπαραγωγή των παλαιότερων παραδοσιακών μορφών.

Στα εργαστήρια αυτά παράγεται και η περίφημη κούπα του Πυθαγόρα, που χρησίμευε για την πόση του κρασιού.

Αγγειοπλαστείο Κουμαραδαίων

Η κούπα του Πυθαγόρα

Θεωρείται εφεύρεση του Πυθαγόρα που ήθελε να διδάξει τους μαθητές του την αναγκαιότητα τήρησης του μέτρου στις ζωές τους. Λέγεται και «κούπα του Δικαίου» γιατί εκφράζει τις βασικές αρχές του δικαίου (της ύβρεως και της νέμεσης). Όταν το μέτρο ξεπεραστεί (ύβρις) δεν χάνονται μόνο όσα ξεπέρασαν το όριο αλλά και όσα έχουν αποκτηθεί μέχρι τότε.

Στην κεντρική στήλη υπάρχει μία τρύπα η οποία επικοινωνεί με την τρύπα που υπάρχει στο κάτω μέρος της κούπας μέσω ενός σωλήνα. Το σχήμα του σωλήνα μπορούμε να το παρομοιάσουμε σαν ένα καλαμάκι το οποίο το έχουμε λυγίσει πάρα πολύ. Όσο η κούπα γεμίζει με κρασί παράλληλα γεμίζει και ο σωλήνας που βρίσκεται εντός της στήλης. Το ύψος του κρασιού είναι το ίδιο λόγω της αρχής των συγκοινωνούντων δοχείων. Η πίεση στην ελεύθερη επιφάνεια του κρασιού είναι ίση με την ατμοσφαιρική πίεση (patm), όση είναι και η πίεση στην τρύπα του κάτω μέρους του ποτηριού. Όταν όμως το ύψος του ποτηριού περάσει το ύψος του σωλήνα, τότε σταματάει η λειτουργία των συγκοινωνούντων δοχείων και υπάρχει διαρροή από το κάτω μέρος του ποτηριού μέχρι να αδειάσει το ποτήρι.