Τα πατητήρια (ληνοί) & το πολύμνιο
Το πατητήρια στη Σάμο ήταν κυρίως οικογενειακά και χτίζονταν μέσα στα αμπελοτόπια. Από τον 19ο αιώνα, κατασκευάζονταν χειρωνακτικά με πέτρες της περιοχής και λάσπη, συνήθως στο ισόγειο των καλυβιών που χτίζονταν σε κάθε αμπελώνα της Σάμου. Πρόκειται για «δεξαμενές» όπου ρίχνονταν τα σταφύλια μετά τον τρύγο. Εκεί πιέζονταν από τα μέλη της οικογένειας και τους εργάτες με γυμνά πόδια, ώστε να συλλεγεί ο μούστος στο «πολύμνι» (το «υπολήνιο»).
Στην αρχαιότητα, το «πατώ σταφύλια σε πατητήρι» λεγόταν «ληνοβατώ» και οι πατητές «ληνοβάται». Από απεικονίσεις στην αγγειογραφία διαπιστώνεται ότι οι «ληνοβάται» διευκολύνονταν στο πάτημα των σταφυλιών με το να στηρίζονται σε ραβδί ή να κρατιούνται από σχοινί που κρεμόταν από πάνω τους.
Το πατητήρι ή ληνός είναι μία μόνιμη χτιστή ή φορητή ξύλινη δεξαμενή – στέρνα σοβαντισμένη με αμμοκονίαμα (έβαζαν τριμμένο κεραμίδι, άμμο και ασβέστη, έκαναν λάσπη και σοβάντιζαν εσωτερικά τις πλευρές και τον πάτο, για να είναι στεγανό το πατητήρι), η οποία χρησιμοποιείται για το πάτημα των σταφυλιών με γυμνά πόδια και την εξαγωγή του μούστου (γλεύκους). Το μόνιμο πατητήρι ήταν πέτρινο ή χτιστό και είχε σχήμα ορθογώνιο ή τετράγωνο. Κατασκευάζονταν εντός του δαπέδου, κυρίως σε ορθογώνιο ή τετράγωνο σχήμα, με ύψος περίπου ένα μέτρο. Είχαν επικλινή βάση και άνοιγμα ώστε να είναι εύκολη η εκροή του μούστου. Ο μούστος έτρεχε στο πολύμνιο, το οποίο έμοιαζε με μικρό πηγάδι σκαμμένο μέσα στη γη με επικάλυψη «πορσελάνης». Στη συνέχεια ο μούστος μεταφερόταν στα σπίτια με τα «δερμάτια».
Ο τρυγητός ξεκινούσε νωρίς το πρωί, με το πρώτο φως της μέρας. Πατούσαν τα σταφύλια το απόγευμα και πρωί πρωί μετέφεραν το μούστο, μέσα σε «δερμάτια» φορτωμένα σε υποζύγια που τα οδηγούσαν «αγωγιάτες», στις ταβέρνες. Όσοι δεν διέθεταν πατητήρια, εξυπηρετούνταν από γειτονικά ή συγγενικά.
Μετά την ίδρυση του Συνεταιρισμού το 1934, τα πατητήρια σταδιακά εγκαταλείφθηκαν. Σήμερα διατηρούνται ελάχιστα σε οικογενειακά «καλύβια», σε διάφορες τοποθεσίες. Έχουν εντοπιστεί στους Μανωλάτες, στους Βουρλιώτες και στην Άμπελο. Χρονολογούνται από την αρχαιότητα μέχρι τα σύγχρονα χρόνια και κάποια από αυτά είναι δίχωρα, με έναν χώρο για να πατιούνται τα σταφύλια και έναν άλλο, το υπολήνιο, με την αναγκαία κοιλότητα απορροής του μούστου.
Σε κάποιες περιπτώσεις κοντά σε πατητήρια έχουν εντοπιστεί αγροικίες, γεγονός που αρχαιολογικά και ανθρωπολογικά δείχνει ότι την περίοδο του τρύγου οι οικογένειες μετανάστευσαν στους αμπελώνες για να βρίσκονται κοντά στην παραγωγή του κρασιού.
Στην αρχαιότητα, το «πατώ σταφύλια σε πατητήρι» λεγόταν «ληνοβατώ» και οι πατητές «ληνοβάται». Από απεικονίσεις στην αγγειογραφία διαπιστώνεται ότι οι «ληνοβάται» διευκολύνονταν στο πάτημα των σταφυλιών με το να στηρίζονται σε ραβδί ή να κρατιούνται από σχοινί που κρεμόταν από πάνω τους.
Το πατητήρι ή ληνός είναι μία μόνιμη χτιστή ή φορητή ξύλινη δεξαμενή – στέρνα σοβαντισμένη με αμμοκονίαμα (έβαζαν τριμμένο κεραμίδι, άμμο και ασβέστη, έκαναν λάσπη και σοβάντιζαν εσωτερικά τις πλευρές και τον πάτο, για να είναι στεγανό το πατητήρι), η οποία χρησιμοποιείται για το πάτημα των σταφυλιών με γυμνά πόδια και την εξαγωγή του μούστου (γλεύκους). Το μόνιμο πατητήρι ήταν πέτρινο ή χτιστό και είχε σχήμα ορθογώνιο ή τετράγωνο. Κατασκευάζονταν εντός του δαπέδου, κυρίως σε ορθογώνιο ή τετράγωνο σχήμα, με ύψος περίπου ένα μέτρο. Είχαν επικλινή βάση και άνοιγμα ώστε να είναι εύκολη η εκροή του μούστου. Ο μούστος έτρεχε στο πολύμνιο, το οποίο έμοιαζε με μικρό πηγάδι σκαμμένο μέσα στη γη με επικάλυψη «πορσελάνης». Στη συνέχεια ο μούστος μεταφερόταν στα σπίτια με τα «δερμάτια».
Ο τρυγητός ξεκινούσε νωρίς το πρωί, με το πρώτο φως της μέρας. Πατούσαν τα σταφύλια το απόγευμα και πρωί πρωί μετέφεραν το μούστο, μέσα σε «δερμάτια» φορτωμένα σε υποζύγια που τα οδηγούσαν «αγωγιάτες», στις ταβέρνες. Όσοι δεν διέθεταν πατητήρια, εξυπηρετούνταν από γειτονικά ή συγγενικά.
Μετά την ίδρυση του Συνεταιρισμού το 1934, τα πατητήρια σταδιακά εγκαταλείφθηκαν. Σήμερα διατηρούνται ελάχιστα σε οικογενειακά «καλύβια», σε διάφορες τοποθεσίες. Έχουν εντοπιστεί στους Μανωλάτες, στους Βουρλιώτες και στην Άμπελο. Χρονολογούνται από την αρχαιότητα μέχρι τα σύγχρονα χρόνια και κάποια από αυτά είναι δίχωρα, με έναν χώρο για να πατιούνται τα σταφύλια και έναν άλλο, το υπολήνιο, με την αναγκαία κοιλότητα απορροής του μούστου.
Σε κάποιες περιπτώσεις κοντά σε πατητήρια έχουν εντοπιστεί αγροικίες, γεγονός που αρχαιολογικά και ανθρωπολογικά δείχνει ότι την περίοδο του τρύγου οι οικογένειες μετανάστευσαν στους αμπελώνες για να βρίσκονται κοντά στην παραγωγή του κρασιού.
Gallery
