Bağcılık ve üretim

Samos’un eski bağcılarının tanıklıklarına göre, tüm adada bağ bozumu birden fazla gün süren yaz ayları “bayramı” gibiydi.
Anlattıklarına göre hazırlıklar erkenden başlıyordu. Bağ köylerinin tümünde yollar dallardan ve yabani otlardan temizlenirdi, “dusimedes” (kaldırımlar) ise onarılırdı. Bağcılar “üzüm çuvallarını” hazırlardı, hepsinde bağlamak için ip ve “halka” olmalarına dikkat ederdi. En ufak delikler bile yamalanırdı. Sırasıyla hasır sepetler, “gialikia”, “kofines”, “kofes”, “seledes” ve kesme aletleri olan “katsounia” “kats’nakia” veya “katsounes” (daha büyükleri) hazırlanırdı ve sonuncular keskin olmaları için bilenirdi.

Samos’taki bağ bozumu süreci meşakkatliydi fakat aynı zamanda sosyalleşme ve iş birliği açısından da önemliydi. Genellikle duyulan dilek “bin eşek (gomar)” olmuştur. Bu dilek karşısında karşı taraf da “ta m’ sa th’ kas” ve “bin dilek de senin olsun” diye cevap verirlerdi.
Herkes eğilerek kesiyordu ve taşıyıcılar/hamallar asmaların arasından koşarak hasır sepetleri boşaltıyordu. Aralarında en deneyimli olan en olgun üzümleri seçer “derece iyi çıksın” diye çuvallara en alta koyarlardı.
“Gomar” (yük) hazır olduğunda, stafylodohi’ye ilk nakliye için yüklerlerdi. Bağcı hamala şöyle seslenirdi “gözünü dört aç, derece ölçeri kaybetmeyelim”. (Bir gomar 133 kilo ve 14 dereceydi.)

Samos’ta bağ bozumu kendi özel bir sosyal işbirliği kodu içeriyordu ve bu her daima bir paylaşım bir takım “dayanışması” olmuştur. Her bağcı için bağ bozumu bir aile meselesiydi ve ailenin her ferdi bu işleme katılmaktaydı, hatta işçilere susadıklarında su taşıyan küçük çocuklar bile. Geçmiş yıllardan anılar, tüm çalışanların günün ilk molasında (sabah 10:30 civarı) genelde büyük bir ağaç altında “kafalti” (kahvaltı) yaptıklarını anlatır.
Ahşap “sofra”nın (ahşap masa) üzerinde, ev hanımı kilden yapılmış büyük bir kapta haşlanmış patatesli, bol zeytinyağlı, soğanlı, biberli domates salatası, tuzlu balık ve elle kesilen ekşi mayalı bir somun ekmek hazırlardı. İşçiler, bağdaş kurup şapkalarını çıkararak ve şıra ve terden “mpailntismeni” (bayılmış) (yorgun) bir şekilde tıpası çam kozalağı olan içinde soğuk su bulunan sürahiyi istiyorlardı.
Bağ bozumu öğleden sonraya geç saatlere kadar sürdüğünden öğle yemeği birkaç saat sonra yenirdi. Ortama hakim olan şey her halükarda kahkalar, şakalar ve şarkılardı. Geceleri de elleri, ayakları ve sırtları ağrıyordu. “Kesme aletleri” ile parmaklar kesildiğinde, kesiğin üzerine bir salkım üzümü koyuyorlardı, kanama durmuyorsa o zaman “şifa otu/conyza” (hemostatik) koyarlardı.
Köy ile üzüm bağları arasındaki mesafeler uzaktı, ve bu mesafeleri yürüyerek kat etmek büyük bir yiğitlikti. Fakat zorluklara alışık olan halk, şikayet etmiyor bu durumu tebessümle karşılıyordu. Yaşı ilerlemiş çocuklu kadınlar bütün gün çalışıyorlar, akşam da eve götürmek üzere üzümlerle dolu sepetlerini yükleniyorlar, Samos’un dağlık köylerinin zorlu yollarında yorgun argın yürüyorlardı. Fakat diğer gün, sabahın ilk ışıklarıyla yine de bağ bozumuna gidiyorlardı.

Samos moshato şarabının bağ bozumu adanın baskın tarımsal üretim faaliyeti olmaya devam etmektedir. Samos’un eski bağcılarının tanıklıklarına göre, tüm adada bağ bozumu birden fazla gün süren yaz ayları “bayramı” gibiydi (hala da öyle). Samos moshato şarabının bağ bozumunda değişmiş olan tek unsurlar aşağıdaki gibidir:
• Ulaşım aracı: Eşeklerden, tarım araçlarına geçtik. Hasır sepetlerin yerini kasalar aldı, fakat kesme aleti hala “katsouni” kalmaya devam etmektedir.
• Üzümlerin teslim edildiği makine olan “üzüm hasat makinelerinin” yerine üretim artık üreticilerden şarap imalathaneleri tesislerine götürülmektedir.
Samos bağcıları, Ağustos ayında başlayıp Eylül ayının sonuna kadar tamamlanan açık havada ve elle yapılan bağ bozumu işinde babalarının ve büyükbabalarının geleneğini takip etmektedir.
Bu aslında Samos adasının jeofiziksel rölyefinden kaynaklanmaktadır. Zira üzüm bağları ovalardan başlayarak Karvunis masifinde 1.100 metre yüksekliğe kadar yükselmektedir. Arazi küçük, bağcıların mülkiyetinde olan bağ bölgeleri ise parçalanmış durumdadır. Bu durum bağ bozumunu meşakkatli (ve masraflı) bir iş kılmaktadır.

Samos bağcılarının anlattıklarına göre, bağ bozumu esnasında uygulanan adetler özellikle iki taneydi:
“Mitzi” ve “Değişim”
Bağcılık işleri için yardıma ihtiyacı olan bağcı, belirlenen günde “mitzi” olduğunu belirlerdi (söz konusu kelime muhtemelen bağış, hatır anlamlarına gelen Türkçe “meccanen” kelimesinin çarpıtılmasından gelmektedir). Belirlenen günde, akrabalar, arkadaşlar ve köy ahalisi bağda toplanır ve karşılıksız olarak çalışırlardı. Mülk sahibi şarap ve kuru meyve, kuru yemiş vs ikram ederdi.
Samos’un tüm köylerindeki topluluklar, her yıl 14 Kasım’da (Aziz Filippos Bayramı), bağ işlerinde kendilerine yardım edecek kimsesi olmayan küçük çocuklu dul kadınlar için aynı şeyi yapardı.
“Değişim” Samos için bugüne kadar devam eden bir dayanışma hareketidir. Bağcı, bağ bozumunda yardıma çağırırdı. Ona yardım edenlerden yardım istediklerinde de sırasıyla o da yardım ederdi.