Samos şarabından, yunan edebiyatında ve Marguerite Yourcenar gibi Avrupalı yazarların kitaplarında sıklıkla bahsedilir:

“Şarap, bizi toprağın patlamaya hazır gizemleriyle, gizli mineral zenginlikleriyle tanıştırır: Güneşin altında bir öğle vakti veya yorgunluktan bitap düşülen bir kış vakti içilen bir kadeh Samos şarabı diyaframda hemen onun sıcak akışını, damarlarımız boyunca ekşi ve sıcak yayılışını hissetmemizi sağlar… Bu hemen hemen kutsal bir duygudur, bazen insan kafası için çok güçlü…” (Les Memoires d’Hadrien, roman)

Yunanistan’ın ödül almış yazarı ve UNESCO temsilcisi “Her yerde” kitabında “Samos Kulesi” başlığıyla aşağıdakileri yazar:

“Bunaltıcı bağış, çam iğnelerinin ürpertisi hemen hissediliyor, öğlenin ilk parıltısı dikey bir koyak taşına düşsün yeter ki, o zaman, gizli bir hava esintisiyle bir anda hepsi birlikte bize daha da yaklaşmaya başlıyorlar, elbette başından beri biliyorsun, bizim için geliyorlar, ruhlar mı olacaklar, yoksa bizi bu hak ettiğimiz saatin ışığında hıçkırıksız ve manganezsiz kurtaracak başka bir gerçeğin anlamını taşıyan aşağı ülkeden kelimeler mi olacaklar, sonunda kendi Samos’a ait anılarımız, bilgelik şarabıyla ıslatılmış, dünya bir yeniden doğuş cesaret öpücüğünde durana kadar yeryüzünü serpiştiriyor, bedenlerin kayıp, çalınan iyilikleri için”

Ve son olarak Napoleon Lapanthiotis, ki döneminin edebiyatını çok iyi biliyordu, bazen dünya edebiyatından kısa düz yazılar seçer, çevirisini yapar ve gazetelerde yayınlardı. “Likithos” veya “Samos’un Şarabı” başlığıyla Svob’un “Mimous”undan bir pasaj çevirmiştir. Burada Tiran Polikrates ve Samos şarabına dair bir hikaye anlatılıyor.

Samos’un uzun şarapçılık tarihi Amazonların bereket, üzüm ve şarap tanrısı Dionysos ile olan çatışmasının mitolojik kayıtlarıyla binlerce yıl öncesine dayanmaktadır.

Dionysos ve Amazonlar

Amazonlar, Dionysos’a tapınmayı reddetme hatasını yaparak gazabından kurtulmak için yemyeşil Samos’a kaçtılar. Dionysos onları alt üst etmek için Samos halkının yardımına başvurdu. Zeus ve Semelis’in oğlu Dionysos, ada sakinlerinin de yardımıyla, o meşhur savaş kadınlarını alt üst etmeyi başardı ve karşılığında Samos halkına küçük çekirdekli, lezzetli altın renkli “Beyaz Moshato” üzümünü üreten asmayı vermiştir. Onlara onu teraslarda nasıl yetiştirmelerini ve şarap sanatını öğretti.

Agaios ve şarap laneti

Samos’un kralı ve Argonautika seferinin kahramanı Agaios adanın ilk üzüm yetiştiricisi olarak bilinmektedir. Aristoteles’in ifade ettiği üzere, Agaios Argonautika seferinden sonra Samos adasına döndüğünde üzüm yetiştiriciliğine başlamıştır.

İamblikhos’un ifade ettiği üzere kölelerini çok sıkı çalışmaya zorlamıştır. Yaşlı kölelerden biri, yorgunluktan bitap düşmüş bir şekilde, ilk hasadından şarap içmemesi için ona lanet etmiştir. Hasat tamamlandığında ve Agaios’un bağlarından ilk şarap hazırlandığında köleyle laneti için alay etmeyi düşünmüştür. Bir kadehe yeni hazırlanan Samos şarabını doldurmuş ve diğer köleleri onu getirmeleri için göndermiştir.

“Görüyor musun” dedi, “lanetin yerini bulmadı. İşte, boğazımı sevindirecek şarap…”

• Köle ise, atasözü olarak kalacak şu cümle ile cevap vermiştir: “kadehin kenarından dudaklarının kenarına kadar büyük bir mesafe vardır”.

Kaynaklarda anlatılanlara göre, Agaios nihayetinde bağlarında yetiştirdiği şaraptan içemedi, çünkü o esnada başka bir köle tarafından bir yaban domuzun bağını tahrip ettiği bilgisini almıştır. Şarap dolusu kadehi atmış ve bağına doğru koşmuştur, orada domuz tarafından öldürülmüştür, böylece kehanet yerini bulmuştur.

Robert Louis Stevenson şöyle yazar: “şarap şişelenmiş şiirdir”. Samos’tan gelen bu tür bir “şiirin” ise kendi adı vardır: Kendine has aromaları, çeşitli tatları, meyvemsi vurguları ve iyi gizlenmiş fakat ağızda bıraktığı son derece hoş bir tat ile Samos’un “beyaz moshato üzüm” çeşidinden yapılan Samos şarapları.

Samos şarabı ayrıca Romiosini şairi Yannis Ritsos’un “Gökyüzü ve suyun Oyunları” eserinde de övgüyle yerini almıştır. Söz konusu şair hayatının büyük bir bölümünü -kısıtlamalar altında- Samos adasında geçirmiştir.

Lord Byron’un şiirlerinde de Samos şarabına dair vurguları görebiliriz. “… kadehi Samos şarabıyla taşana kadar doldurun”, ayrıca Sikelianos, Elitis, Varnalis, Kavafis ve Kariotakis’in şiirlerinde de.

Konstantinos Kavafis 1893 yılında kaleme aldığı “Tüccar Aleksandros” adlı şiirinde şöyle yazar: “Seferden sonra, ruh Samion’a susar”. Kavafis’in “Samion” ile kastettiği asil bir asma türünden elde edilen asil şaraptır der Dr. Stavroula Kourakou ve “Kavafis bu şiirinde zamanla oynar” vurgusunu yaparak. “Kendisi de İskenderiye’de Samos şarabı içiyordu ve bu yüksek kaliteli bir moshato şarabıydı…”

Samos adasında bağcılık ve moshato şarabı ile ilgili halen yaşayan dilsel ifadeler ve kelimeler bulunmaktadır.

Bazı kelimeler toprak türünü (asprouplies, balkamia), bazıları yetiştirme işini (argologima), bazıları bitkinin hastalığını (sinapidi), bazılarını her özel iş için özel işçileri (voutzades = varelades), bazıları bitki ve meyve gelişim aşamalarını (matoura, ksekountn’a), bazıları aletleri (ambouliastis’, katsoun’ ovanas, th’kel’) ifade ederler.

Bağcıların deyim ve kelime dağarcığının unsurları olan kelimelerin mecazi anlamları, günlük ifadeler aracılığıyla günümüz Samos lehçesine aktarılmıştır.

1934 yılına kadar Samos adasında şarapçılık ve satıcılığı tüccarlar tarafından yapılmaktaydı. Söz konusu tüccarlar bağcılardan şırayı satın alır onu tavernes adını verdikleri şarap imalathanelerinde şarap haline getirir, fiyatları da belirlerlerdi. Fakat bağcılar bu şekilde ciddi anlamda sömürülüyordu, bundan dolayı Samos Şarap Üreticileri Kooperatifleri Birliği 6085/1934 sayılı zorunlu yasa ile kurulmuştur. Böylece bağcılar zorunlu olarak mahsullerini artık Birliğe teslim ediyordu. Devamında Kooperatif kendi şarap imalathanesinde Samoslu şarapçıların şaraplarını onlar adına belli bir ücret karşılığında şaraplayıp pazarladı.

Samos Katolik Cemaati, “Samos Şarap Üreticileri Kooperatifleri Birliğinin” kuruluşundan ve o zamanlar (zorunlu) bağcılık ve ürünün bu birlik aracılığıyla pazarlanmasından önce, İtalya, Afrika ve diğer yerlerdeki Katolik Kilisesi’nin ihtiyaçları için tatlı şarap tedarikçisi ve dağıtıcısı rolünü üstlenmiştir.

Samos adasının eski sakinlerinin ve katolik kutsallarının Samos sahil yolu üzerindeki “Katolik Kilisesi”nin bodrum katlarındaki anıları hala canlıdır. Samos şarabı tekneleri ve her biri Kardinallerin “armalarını” taşıyan büyük boy ahşap fıçılarla doluydu.

Samos’taki Aziz Joseph Cemaatinin son baş rahibelerinden olan rahibe Mikelina’nın tanıklığına göre, ikinci dünya savaşı esnasında Almanya tarafından başkentin bombalanmasında, kilisenin bodrumunda bulunan şarap limana akmış ve denizin rengini bile değiştirmiştir.

Samos moshato şarabı günümüzde bile hala çeşitli ülkelerdeki Katolik Misyonlarına daha az miktarlarda da olsa tedarik edilmektedir.